Obowiązek dostarczenia pracownikom środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego

Obowiązek dostarczenia pracownikom środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie. Powinien stale podejmować działania zmierzające do zabezpieczenia pracowników przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla ich zdrowia i życia czynników występujących w środowisku pracy oraz zapewniać higieniczne warunki jej wykonywania. Ochrona zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki, należy do podstawowych obowiązków pracodawcy w ramach reżimu przepisów dotyczących szeroko pojętej ochrony pracy. Jednym z korelatów tego obowiązku jest przepis art. 2379 par. 1 k.p., który zabrania pracodawcy dopuszczania do pracy pracownika bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy.

Środki ochrony indywidualnej

Konsekwencją nałożenia na pracodawcę obowiązku dbałości o zdrowie i życie pracowników jest powinność organizowania pracy w sposób pozwalający na wyeliminowanie, a przynajmniej maksymalne ograniczenie zagrożeń związanych z jej wykonywaniem. Symptomy pojawiających się zagrożeń powinny być eliminowane przede wszystkim przez odpowiednią organizację pracy oraz stosowanie środków ochrony zbiorowej. Środkami ochrony zbiorowej są środki przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach (np. rusztowania, balustrady, siatki ochronne, daszki, izolacja, filtry, wentylacja, itp.; par. 2 pkt 9 rozporządzenia z 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy – Dz.U. z 2003 r. Nr 169, poz. 1650, dalej jako rozp. w/s ogólnych przepisów bhp).

Jeżeli jednak zagrożeń tych nie można uniknąć lub nie można ich wystarczająco ograniczyć za pomocą środków ochrony zbiorowej lub przez odpowiednią organizację pracy, wówczas pracodawca zobowiązany jest nieodpłatnie dostarczyć każdemu pracownikowi środki ochrony indywidualnej. Środkami ochrony indywidualnej są wszelkiego rodzaju środki noszone lub trzymane przez pracownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń związanych z występowaniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy, w tym również wszelkie akcesoria i dodatki przeznaczone do tego celu (np. szelki bezpieczeństwa, hełmy ochronne, ochraniacze, rękawice, buty ochronne, aparaty tlenowe, gogle, słuchawki, kombinezony, itp.); par. 2 pkt 10 rozp. w/s ogólnych przepisów bhp.

Przedmiotowe środki muszą spełniać wymagania w szczególności określone w ustawie z 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodności (Dz.U. z 2004 r. Nr 204, poz. 2087 z późn. zm.) oraz w wydanym na jej podstawie rozporządzeniu ministra gospodarki z 21 grudnia 2005 r. w sprawie zasadniczych wymagań dla środków ochrony indywidualnej (Dz.U. z 2005 r. Nr 259, poz. 2087 z późn. zm.). Niedostarczenie pracownikowi środków ochrony indywidualnej, jak również dostarczenie środków ochrony indywidualnej niespełniających wymagań oceny zgodności jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny (art. 283 par. 1 i par. 2 pkt 4 k.p.).

Poza dostarczeniem tychże środków pracodawca powinien poinformować pracownika o istniejących zagrożeniach, przed którymi środki te mają chronić, jak również poinstruować go co do sposobów posługiwania się nimi. Pracownik zobowiązany jest używać dostarczone mu środki ochrony indywidualnej zgodnie z ich przeznaczeniem, natomiast pracodawca jest uprawniony do kontroli przestrzegania tego obowiązku i podejmowania działań zmierzających do jego wyegzekwowania (art. 207 par. 2 pkt 2 k.p.).

Szczegółowe zasady stosowania środków ochrony indywidualnej określa załącznik nr 2 do rozp. w/s ogólnych przepisów bhp. Stosownie do zawartych tam postanowień, środki ochrony indywidualnej powinny:

  • być odpowiednie do istniejącego zagrożenia i nie powodować same z siebie zwiększonego zagrożenia,
  • uwzględniać warunki istniejące w danym miejscu pracy,
  • uwzględniać wymagania ergonomii oraz stan zdrowia pracownika,
  • być odpowiednio dopasowane do użytkownika – po wykonaniu niezbędnych regulacji.

W przypadku występowania więcej niż jednego zagrożenia i konieczności jednoczesnego stosowania kilku środków ochrony indywidualnej – środki te powinny dać się dopasować względem siebie bez zmniejszenia ich właściwości ochronnych. W zależności od stopnia zagrożenia, częstości narażenia na zagrożenie, cech stanowiska pracy każdego pracownika i skuteczności działania środków ochrony indywidualnej – pracodawca powinien określić warunki ich stosowania, a w szczególności czas i przypadki, w których powinny być używane. Omawiane środki powinny być przeznaczone do osobistego użytku. W wyjątkowych przypadkach środek ochrony indywidualnej może być używany przez więcej niż jedną osobę, o ile zastosowano działania wykluczające niepożądany wpływ takiego użytkowania na zdrowie lub higienę użytkowników.

Przydzielenia odpowiednich środków ochrony indywidualnej pracownik może dochodzić na drodze postępowania sądowego, nawet wówczas gdy przepisy bhp oraz zakładowe normy przydziału tych środków nie przewidują ich stosowania na konkretnym stanowisku pracy, mimo że na potrzebę taką wskazuje doświadczenie życiowe (wyrok Sądu Najwyższego z 24 kwietnia 1959 r. 3 CR 907/58, PiZS 1961/1/60).

Odzież i obuwie robocze

Pracodawca jest zobowiązany do nieodpłatnego dostarczenia pracownikowi odzieży i obuwia roboczego, które spełnia wymagania określone w Polskich Normach, w dwóch przypadkach:

  1. jeżeli odzież własna pracownika może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu,
  2. ze względu na wymagania technologiczne, sanitarne lub bezpieczeństwa i higieny pracy.

Odmiennie niż to ma miejsce w przypadku środków ochrony indywidualnej, pracodawca może się zwolnić z tego obowiązku poprzez dopuszczenie możliwości używania przez pracowników ich własnej odzieży i obuwia roboczego w ramach określonych stanowisk pracy. Tego rodzaju rozwiązanie wymaga uprzedniej zgody pracowników, a dostarczone w ten sposób przez pracowników odzież i obuwie robocze muszą spełniać wszelkie wymagania w zakresie bhp. Przy czym rozwiązanie to nie znajdzie zastosowania w odniesieniu do stanowisk, na których są wykonywane prace związane z bezpośrednią obsługą maszyn i innych urządzeń technicznych albo prace powodujące intensywne brudzenie lub skażenie odzieży i obuwia roboczego środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi. Z tytułu używania własnej odzieży i obuwia roboczego pracownikowi przysługuje prawo do ekwiwalentu pieniężnego wypłacanego przez pracodawcę. Wysokość ekwiwalentu powinna uwzględniać aktualne ceny odzieży i obuwia roboczego (art. 2377 k.p.). Natomiast termin jego wypłaty powinien poprzedzać termin końca używalności odzieży i obuwia roboczego, aby zapewnić pracownikowi możliwość nabycia nowej ich partii.

Podobnie obowiązek zapewnienia prania, konserwacji, naprawy, odpylania i odkażania odzieży roboczej zasadniczo obciąża pracodawcę. Przy czym może on być przerzucony na pracownika, pod warunkiem wypłacania przez pracodawcę ekwiwalentu pieniężnego w wysokości poniesionych z tego tytułu kosztów (art. 2379 k.p.). Pracodawca nie może jednak powierzyć pracownikowi prania, konserwacji, odpylania i odkażania odzieży roboczej, która w wyniku stosowania w procesie pracy uległa skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi (art. 23710 par. 2 k.p.).

Ewentualny spór w przedmiocie każdego ze wspomnianych ekwiwalentów jest sporem ze stosunku pracy i może być dochodzony przed sądem pracy.

Niedostarczenie pracownikowi wymaganych na danym stanowisku odzieży i obuwia roboczego jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny, podpadającym pod dyspozycję art. 283 par. 1 k.p.

Przepisy wspólne

Pracodawca ustala rodzaje środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego oraz przewidywane okresy ich użytkowania, uwzględniając przy tym specyfikę warunków pracy występujących w jego zakładzie. Stosownych ustaleń w tym zakresie pracodawca dokonuje po uprzedniej konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami (art. 23711a k.p.).

Postanowienia dotyczące zasad wyposażania pracowników w środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze, ich rodzaje oraz przewidziane okresy ich użytkowania powinny zostać określone w regulaminie pracy (art. 1041 par. 1 pkt 1 k.p.). Natomiast pracodawcy niezobowiązani do ustalania regulaminów pracy postanowienia te powinni zawrzeć w innym akcie wewnątrzzakładowym.

Pracodawca jest zobowiązany zapewnić, aby używane przez pracowników środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe w sposób nieprzerwany. Stąd też przewidywane okresy ich użytkowania nie mogą przekraczać momentu, w którym właściwości te utracą. Warto przy tym zaznaczyć, że czasokres użytkowania środków ochrony indywidualnej nie powinien być limitowany okresami używalności, lecz momentem utraty właściwości ochronnych przez dany środek. Również zużycie odzieży i obuwia roboczego w terminie wcześniejszym niż ustalone okresy ich użytkowania nie zwalnia pracodawcy z obowiązku zapewnienia pracownikowi niezużytej ich partii.

Wspomniany na wstępie zakaz dopuszczania do pracy pracowników niewyposażonych w wymagane na danym stanowisku środki ochrony indywidualnej, odzież i obuwie robocze skierowany jest co prawda do pracodawcy, niemniej stanowi on jednocześnie źródło uprawnienia pracowniczego. W powołaniu na tę regulację pracownik niewyposażony we wspomniane środki, odzież, czy obuwie ma bowiem prawo odmówić wykonywania pracy na danym stanowisku. W tego typu sytuacjach pracownik zachowa prawo do wynagrodzenia za czas przestoju, jeżeli w czasie jego trwania był gotów do świadczenia pracy. Wynagrodzenie to przysługuje w wysokości wynikającej z osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania – 60 proc. wynagrodzenia (art. 81 k.p.). Natomiast jeżeli fakt nieprzydzielenia środków ochrony indywidualnej powoduje bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika, może on powstrzymać się od wykonywania pracy, zawiadamiając o tym niezwłocznie przełożonego (art. 210 par. 1 k.p.). W tego typu przypadkach pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia w pełnej wysokości (art. 210 par. 3 k.p.).

Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi były przechowywane wyłącznie w miejscu przez niego wyznaczonym (art. 23710 par. 1 k.p.).

Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze dostarczone przez pracodawcę stanowią jego własność (art. 2378 k.p.). Pracownik jest tylko ich użytkownikiem i odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu (art. 124 par. 1 pkt 2 k.p.). Na pracowniku ciąży również obowiązek ich zwrotu albo rozliczenia się z pracodawcą, jeżeli przed upływem okresu używalności dojdzie do rozwiązania stosunku pracy. Rozliczenie powinno uwzględniać stopień zużycia.

Pracodawca jest zobowiązany zapewnić środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze nie tylko swoim pracownikom, ale również i osobom wykonującym krótkotrwałe prace albo czynności inspekcyjne, w czasie których ich własna odzież może ulec zniszczeniu lub znacznemu zabrudzeniu, a także ze względu na bezpieczeństwo wykonywania tych prac lub czynności (art. 3044 k.p.).

Piotr Wąż
dr nauk prawnych, specjalista prawa pracy, prawa spółek i prawa koncernowego

Artykuł ukazał się w numerze 11/2008 miesięcznika „Praca i zdrowie”

 

W tym wydaniu m.in.:

            • Ręka rękę myć powinna?
            • Środki ochrony indywidualnej
            • Wypadki przy pracy i choroby zawodowe
            • Rozmowa z Tadeuszem Janem Zającem
            • Pierwszy dzień w pracy
            • Ryzyko zawodowe celnika

 

 

więcej na stronie www.pracaizdrowie.com.pl

Udostępnij